DEKOMPRESOR /PRAWO #19: Co się dzieje po skazaniu na więzienie, czyli świat zza krat

TROCHĘ DEFINICJI

W prawie wyróżnia się trzy stadia procesu karnego: przygotowawcze, sądowe (jurysdykcyjne) i wykonawcze.

Przez stadium wykonawcze należy rozumieć takie postępowanie wykonawcze, które obejmuje wykonywanie orzeczeń (przede wszystkim wyroków) dotyczących przedmiotu procesu karnego, a więc kar i innych środków penalnych.

GODNOŚĆ WIĘŹNIA

Zasada poszanowania godności ludzkiej skazanego to zasada naczelna prawa karnego wykonawczego. Nakaz poszanowania godności ludzkiej, a także związany z tym zakaz tortur, to nie tylko zasada kodeksowa, ale także zasada konstytucyjna (art. 30 Konstytucji) oraz zasada międzynarodowych traktatów praw człowieka (art. 7 i art. 10 Paktu Praw Osobistych i Politycznych, art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka).

RESOCJALIZACJA

Kodeks karny wykonawczy opowiada się ostrożnie za resocjalizacją, ale z reguły dobrowolną. Resocjalizacja jest więc nie tyle obowiązkiem skazanego, ile ofertą przedstawianą skazanemu, którą to ofertę może on zaakceptować, ale może też odrzucić. 

SĄD PENITENCJARNY

Sądem penitencjarnym jest sąd okręgowy.

Generalnie można stwierdzić, że sąd penitencjarny jest właściwy rzeczowo w sprawach dotyczących skazanego na karę pozbawienia wolności od momentu osadzenia go w zakładzie karnym.

SKAZANY

Skazany to osoba, wobec której wykonuje się kary czy też środki - karne, zabezpieczające i zapobiegawcze.

Zasadą jest więc, że skazany zachowuje prawa i wolności człowieka i obywatela. Ich ograniczenie ma więc charakter wyjątku od zasady, i może być dokonane jedynie w drodze ustawowej, w zakresie dopuszczonym przez Konstytucję.

CEL KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Cel kary pozbawienia wolności: wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.

RODZAJE ZAKŁADÓW KARNYCH

Zakłady karne podlegają ministrowi sprawiedliwości.

Karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących rodzajach zakładów karnych:

- zakład karny dla młodocianych

- zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy

- zakład karny dla recydywistów penitencjarnych

- zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Zakłady karne w Polsce mogą być organizowane jako zakłady karne typu:

- zamkniętego

- półotwartego

- otwartego

Zakłady te różnią się w szczególności:

- stopniem zabezpieczenia

- stopniem izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami lub uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem

ZAKŁAD KARNY TYPU ZAMKNIĘTEGO

• cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przez określonych zasadach, jeżeli względy bezpieczeństwa nie stoją temu na przeszkodzie
• skazani mogą być zatrudnieni poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania
• zajęcia kulturalno-oświatowe, sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego
• ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod nadzorem
• skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia a za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego także z odzieży
• skazani mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu a za zgodą dyrektora zakładu karnego wykorzystać je jednorazowo
• widzenie skazanych podlega nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzeń podlegają kontroli administracji zakładu
• korespondencja skazanych podlega cenzurze administracji zakładu karnego
• rozmowy telefoniczne skazanych podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

ZAKŁAD KARNY TYPU PÓŁOTWARTEGO

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogę być zamknięte
• skazani mogą być zatrudnieni po za terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojowania, w tym rożnie na pojedynczych stanowiskach pracy
• skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu szkolnym oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych
• skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym, skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia
• skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku.
• skazani mogą korzystać z trzech widzeń w miesiącu które za zgodą dyrektora zakładu karnego mogą być połączone
• widzenia skazanych podlegają nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy skazanych w trakcie widzenia mogą podlegać kontroli administracyjnej zakładu
• korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracyjnej
• rozmowy telefoniczne mogą podlegać kontroli

ZAKŁAD KARNY TYPU OTWARTEGO

• cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę
• skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach
• skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych
• organizowanych poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno- oświatowych lub sportowych organizowanych poza terenem zakładu karnego
• skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny, obuwia
• skazany może korzystać z nieograniczonej liczny widzeń
• skazanym w miarę możliwości stwarza się warunki do przygotowania dodatkowych posiłków we własnym zakresie
• korespondencja skazanych nie podlega cenzurze administracji zakładu karnego
• rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli administracyjnej zakładu karnego
• widzenia nie mogą podlegać nadzorowi administracji zakładu karnego, rozmowy w trakcie widzenia nie podlegają kontroli administracji zakładu karnego.

NAGRODY I KARY

Nagrody udzielane skazanym:

• zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe widzenie
• zezwolenie na widzenie bez osoby dozorującej
• zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej
• zatarcie wszystkich lub niektórych kar dyscyplinarnych
• pochwała
• nagroda rzeczowa lub pieniężna
• zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nie przekraczający jednorazowo 14 dni
• zezwolenie na widzenie bez dozoru, poza obrębem zakładu karnego z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania na okres nie przekraczający jednorazowo 30 godzin
• zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych z zakresu kultury fizycznej i sportu
• zezwolenie na przekazanie osobie wskazanej przez skazanego upominku
• zezwolenie na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych w zakładzie karnym
• zezwolenie na telefoniczne porozumiewanie się skazanego ze wskazaną przez niego osobą na koszt zakładu karnego.

Kary dyscyplinarne wymierzane skazanym:

• nagana
• pozbawienie wszystkich lub niektórych nie wykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania na okres do 3 miesiąca
• pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych
• pozbawienie możliwości dostawiania paczek żywnościowych
• pozbawienie lub ograniczenie możliwości robienia zakupów, itp.

ARESZT

W prawie cywilnym areszt to jeden ze środków stosowanych w toku egzekucji, służący zmuszeniu dłużnika do zachowania zgodnego z nałożonym na niego obowiązkiem. Areszt stosuje wyłącznie sąd. Stosowanie aresztu regulują przepisy art. 1056-1059 Kodeksu postępowania cywilnego. W prawie wykroczeń areszt to jedna z kar - odpowiednik kary pozbawienia wolności w prawie karnym materialnym. Jego wymierzanie regulują przepisy art. 19, 26, 35, 38 i 42-44 Kodeksu wykroczeń. Wykonywanie kary aresztu reguluje prawo karne wykonawcze, w szczególności Kodeks karny wykonawczy. W prawie karnym wojskowym areszt (właściwie "areszt wojskowy") to jedna z kar stosowanych wobec żołnierzy, odrębna od kary pozbawienia wolności. Jej wymierzanie regulują przepisy art. 322 § 1, 329 i 330 Kodeksu karnego, a wykonywanie - prawo karne wykonawcze, w tym przepisy części wojskowej Kodeksu karnego wykonawczego. Jako areszt potocznie określa się tymczasowe aresztowanie - izolacyjny środek zapobiegawczy stosowany w postępowaniu karnym (art. 249-265 Kodeksu postępowania karnego), a niekiedy również poprzedzający je okres zatrzymania (art. 243-248 tego kodeksu).

PRIZONIZACJA

Średnia prizonizacji dla Europy wynosi ok. 100. Dla Polski: socjologicznie — 215, kryminologicznie — ponad 500. Fikcyjnie prizonizacja utrzymywana jest na poziomie PRL, by nie gorszyła za mocno. Rzeczywista jest dwa razy większa, tylko dla połowy skazanych nie ma miejsc w więzieniach albo po prostu się nie stawiają. Niestawiających się władze zbyt intensywnie nie ganiają, być może biorąc pod uwagę to, że współczynnik prizonizacji i tak jest gorszący. Polska populacja osadzona w więzieniach na końcu 2013 roku wynosiła wedle oficjalnych danych 79 tys. osób. Liczba skazanych na więzienie, lecz nieosadzonych — 68 tys. (dla pierwszego półrocza 2011). Dodatkowo, liczba Polaków skazanych na więzienie poza granicami, którzy zgodnie ze zobowiązaniami powinni wylądowac w polskich zakładach karnych — 12 tys. Gdyby w więzieniach polskich siedziało tyle osób, ile wynika z ferowanych wyroków sądowych — znaleźlibyśmy się na drugim miejscu na świecie pod względem współczynnika prizonizacji kraju, wyprzedzając Rwandę, Kubę, Białoruś, Rosję czy Chiny. Nie wyprzedzilibyśmy tylko jednego kraju: USA.